Is de gordel op de heftruck verplicht?

In dit artikel geven we antwoord op de vragen:

1. Waarom beschikt de heftruck over een veiligheidsgordel?
2. Wat zijn de verantwoordelijkheden van zowel werkgever als werknemer?
3. Zijn er alternatieven voor de veiligheidsgordel?
4. Hoe zit het met de reachtruck?

Om antwoord te geven op deze vraag zullen we ons moeten verdiepen in een stuk wet- en regelgeving. We beginnen bij de arbeidsomstandighedenwet:

ARBO-WETGEVING

De arbeidsomstandighedenwet is afgeleid van de Europese kaderrichtlijn ‘Veiligheid en gezondheid op het werk’ 89/391/EEG. Zo’n richtlijn is een rechtshandeling die een doel vastlegt dat alle EU-landen moeten bereiken, maar zij mogen zelf de wetgeving vaststellen om dat doel te bereiken. De arbeidsomstandighedenwet is er in het kort voor om de veiligheid en gezondheid van werknemers tijdens de arbeid te borgen. Ofwel: de arbeidsomstandigheden moeten zo goed als mogelijk zijn, gelet op de stand van wetenschap en professionele dienstverlening (wat ook betekent dat wat in 2020 als veilig wordt bestempeld niet automatisch meer geldt voor bijvoorbeeld 2030).

Onthoud de relevante artikelen 3, 5 en 8

• Artikel 3: Arbobeleid. De werkgever zorgt voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers inzake alle met de arbeid verbonden aspecten en voert daartoe een beleid dat is gericht op zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden, waarbij hij, gelet op de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening, het volgende in acht neemt: enz. enz.
• Artikel 5: Bij het voeren van het arbeidsomstandighedenbeleid legt de werkgever in een inventarisatie en evaluatie schriftelijk vast welke risico’s de arbeid voor de werknemers met zich brengt. Deze risico-inventarisatie en -evaluatie bevat tevens een beschrijving van de gevaren en de risico-beperkende maatregelen en de risico’s voor bijzondere categorieën van werknemers. Enz. enz.
• Artikel 8: De werkgever zorgt ervoor dat de werknemers doeltreffend worden ingelicht over de te verrichten werkzaamheden en de daaraan verbonden risico’s, alsmede over de maatregelen die erop gericht zijn deze risico’s te voorkomen of te beperken. Enz. enz.

Bovenstaande passen we hier toe op het gebruik van een heftruck, maar het geldt voor alle activiteiten in een bedrijf: De werkgever inventariseert en evalueert de risico’s bij het gebruik van een heftruck (artikel 5). De werkgever informeert de werknemer over de risico’s bij het gebruik  van een heftruck en instrueert over de te nemen maatregelen om die risico’s te verkleinen (artikel 8). De werkgever zorgt voor een beleid waarbij het gebruik van een heftruck geen inbreuk maakt op de veiligheid en gezondheid van de werknemers (artikel 3).

Met andere woorden: Zonder nagedacht te hebben over de risico’s bij het gebruik van een heftruck in het bedrijf; gebruikmakend van een oude dieselheftruck in het magazijn; met als chauffeur een niet geïnstrueerde en opgeleide werknemer en alles wat niet mag toelaten >> No go!

Wat is de link naar de veiligheidsgordel op heftrucks?

Nog heel even geduld, eerst weer even terug naar de Europese kaderrichtlijn ‘Veiligheid en gezondheid op het werk’ 89/391/EEG waarop onze Arbeidsomstandighedenwet is gebaseerd.

Deze kent momenteel 20 bijzondere richtlijnen. Eén hiervan is de richtlijn over arbeidsmiddelen, waartoe heftrucks en andere intern transport materieel behoren: 2009/104/EG. Ook voor deze richtlijn geldt weer dat de doelstellingen die worden genoemd moeten worden opgenomen in de nationale wetgeving. In Nederland zijn dit artikelen in de Arbeidsomstandighedenwet en het Arbeidsomstandighedenbesluit.

Artikel 3.1.5. uit de richtlijn arbeidsmiddelen 2009/104/EG zegt:

Heftrucks met een of meer meerijdende werknemers moeten zodanig worden uitgevoerd of uitgerust, dat het gevaar voor kanteling wordt beperkt:

• hetzij door de installatie van een bestuurderscabine,
• hetzij door een inrichting die verhindert dat de heftruck kantelt,
• hetzij door een inrichting die ervoor zorgt dat, wanneer de heftruck kantelt, er voor de meerijdende werknemer(s) voldoende vrije ruimte is tussen de grond en bepaalde delen van de heftruck,
• hetzij door een inrichting die ervoor zorgt dat de werknemer(s) op de bestuurdersstoel wordt (worden) vastgebonden, zodat hij (zij) niet door delen van de kantelende heftruck kan (kunnen) worden gegrepen.

Met het laatste punt zijn we eindelijk bij de veiligheidsgordel gekomen! De veiligheidsgordel is er dus niet vanwege de snelheid van de heftruck, maar wel vanwege het kantelgevaar. Maar let op: Het woord gordel wordt niet genoemd. Hier wordt gesproken over een inrichting, wat impliceert dat er dus meerdere mogelijkheden zijn. Daarover straks meer.

Verplichting van de fabrikant

Machines, zoals heftrucks en alle andere mobiel intern transport materieel, vallen onder de Europese machinerichtlijn 2006/42/EG . Ook voor deze richtlijn geldt dat de eisen die hierin gesteld worden op nationaal niveau moeten worden opgenomen in de wetgeving. In Nederland is dat het Warenwetbesluit Machines. De machinerichtlijn stelt eisen aan machines zodat zij onder andere voldoen aan de doelstellingen uit de arbo-wetgeving.

In artikel 3.2.2 vermeldt de Europese machinerichtlijn 2006/42/EG :

• Als het risico bestaat dat door de machine meegevoerde bedieners of andere personen bij kanteling of omslaan kunnen worden geplet tussen de delen van de machine en de grond, met name in geval van machines die zijn uitgerust met een beschermende structuur als bedoeld in punt 3.4.3 of punt 3.4.4, moeten hun zitplaatsen voorzien zijn van of uitgerust worden met een vasthoudsysteem dat de personen op hun zitplaats houdt zonder de noodzakelijke handelingen bij het werk of de bewegingen ten opzichte van de structuur als gevolg van de vering van de zitplaats te belemmeren. Dergelijke beveiligingssystemen moeten niet worden geplaatst indien daardoor risico wordt vergroot.

Wanneer een fabrikant een machine ontwikkelt, produceert en op de markt brengt (enz. enz.) is hij verplicht om een risicobeoordeling uit te voeren. Dit staat hierover in de machinerichtlijn in bijlage I:

• De fabrikant van een machine of diens gemachtigde garandeert dat een risicobeoordeling wordt uitgevoerd om na te gaan welke veiligheids- en gezondheidseisen op die machine van toepassing zijn; bij ontwerp en bouw van de machine moet vervolgens rekening worden gehouden met de resultaten van deze risicobeoordeling.

Dus: Wanneer uit de verplichte risicobeoordeling blijkt dat er kans is op kanteling van de machine waardoor de bestuurder geplet kan raken is de fabrikant verplicht een vasthoudsysteem te voorzien. Het mag duidelijk zijn dat dit het geval is bij heftrucks. Let ook hier weer op dat er niet over een gordel wordt gesproken! Het mag dus ook op andere manieren.

Conclusie

De gordel is dus door de fabrikant van de heftruck voorzien om te voorkomen dat de bestuurder geplet wordt bij kantelen van de machine. OK, het is een goedkope oplossing, maar het voldoet, mits de gordel deugt. Bij heftrucks zonder cabine of andere voorziening is de gordel het enige vasthoudsysteem en moet dan ook gewoon gebruikt worden.

Dat hier weinig ruimte voor discussie in is blijkt weer uit de arbeidsomstandighedenwet. Deze verplicht de werkgever in artikel 8 tot het geven van instructie, maar ook op het toezicht houden. Onder andere:

• De werkgever zorgt ervoor dat de werknemers doeltreffend worden ingelicht over de te verrichten werkzaamheden en de daaraan verbonden risico’s, alsmede over de maatregelen die erop gericht zijn deze risico’s te voorkomen of te beperken.

En

• De werkgever ziet toe op de naleving van de instructies en voorschriften gericht op het voorkomen of beperken van de in het eerste lid genoemde risico’s alsmede op het juiste gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen.

Maar ook de werknemer moet zich gewoon aan de regels houden, dat blijkt uit artikel 11:

De werknemer is verplicht om in zijn doen en laten op de arbeidsplaats, overeenkomstig zijn opleiding en de door de werkgever gegeven instructies, naar vermogen zorg te dragen voor zijn eigen veiligheid en gezondheid en die van de andere betrokken personen. Met name is hij verplicht om:

• arbeidsmiddelen en gevaarlijke stoffen op de juiste wijze te gebruiken;
• de hem ter beschikking gestelde persoonlijke beschermingsmiddelen op de juiste wijze te gebruiken en na gebruik op de daartoe bestemde plaats op te bergen, een en ander voor zover niet krachtens deze wet is bepaald dat werknemers niet verplicht zijn beschermingsmiddelen als vorenbedoeld te gebruiken;
• de op arbeidsmiddelen of anderszins aangebrachte beveiligingen niet te veranderen of buiten noodzaak weg te halen en deze op de juiste wijze te gebruiken;
• mede te werken aan het voor hem georganiseerde onderricht bedoeld in artikel 8;
• de door hem opgemerkte gevaren voor de veiligheid of de gezondheid terstond ter kennis te brengen aan de werkgever of degene die namens deze ter plaatse met de leiding is belast;

Mensen met praktijkervaring zullen het onderkennen, bij veel in- en uitstappen is een gordel niet echt praktisch. Gelukkig zijn er alternatieven (want de wetgeving spreekt immers over een vasthoudsysteem of een inrichting). Een stalen cabine is zo’n alternatief, een Pilot Protector ook. En voor de duidelijk: Een armleuning is dat niet.

Moet de gordel dan nog wel gedragen worden…

… wanneer mijn heftruck is uitgerust met een stalen cabine of een Pilot Protector? Nee, mag wel, hoeft niet. Er zijn bedrijven die de gordel altijd om willen zien, ook bij een stalen cabine of een pilot protector systeem. De werknemer is in dat geval gewoon verplicht de bedrijfsinstructies op te volgen volgens artikel 11 van de arbeidsomstandighedenwet. Wanneer die plicht vanuit het bedrijf er niet is geldt dat een stalen cabine of een pilot protector systeem een vasthoudsysteem of een inrichting is. Veel heftruck leveranciers hebben een stalen cabine of pilot protector als optie in de prijslijst staan, de gordel zal daarbij ook gewoon op de stoel zitten.

Moet de gordel gedemonteerd worden wanneer een stalen cabine of pilot protector op mijn heftruck is gemonteerd? Dat is niet verstandig. Het gaat gebeuren dat een cabine te warm is in de zomer, dan worden de deuren vaak gedemonteerd. Of een deur of pilot protector wordt tijdens het werk beschadigd en wordt voor reparatie gedemonteerd: Weg vasthoudsysteem of inrichting.

Hoe zit het dan met de CE markering?

Veel cabines of pilot protectors worden achteraf opgebouwd: Hoe zit dat dan met de CE markering? De heftruck wordt dan toch aangepast?

Klopt, door het opbouwen van een cabine of pilot protector worden gaten geboord, mogelijk gelast (hoewel dat niet noodzakelijk is) en wordt de machine aangepast. Een nieuwe CE markering dient echter alleen na een substantiële wijziging te worden aangepast. In zo’n geval vervalt de originele fabrikant verklaring en dient de wijzigende partij een nieuw CE traject op te starten. Dit is een tijdrovende en geldverslindende bezigheid. Dus rijst de vraag ‘wat is een substantiële wijziging?’

Een wijziging is substantieel of ingrijpend wanneer:

• De oorspronkelijke bedoeling van de machine verandert. De machine krijgt een andere functie.
• Na de risicobeoordeling blijkt dat het risico is vergroot of dat er een nieuw gevaar wordt geïntroduceerd.

In ons voorbeeld van de cabine of pilot protector:

• De heftruck is na opbouw de cabine of pilot protector nog steeds een heftruck.
• Na opbouw de cabine of pilot protector is het gevaar dat bij kantelen van de heftruck de bestuurder wordt geplet niet vergroot. Maak bij voorkeur gebruik van een originele cabine of pilot protector die de fabrikant van de heftruck af-fabriek ook zal monteren. Wanneer de cabine of pilot protector wordt opgebouwd door een gespecialiseerd bedrijf wordt de cabine niet verzwakt, de verdeler van de heftruck is hier een goede partij voor.
• Wanneer een degelijke cabine of pilot protector wordt aangeschaft wordt er doorgaans geen nieuw gevaar geïntroduceerd. In bepaalde gevallen kan dit echter wel denkbaar zijn! Denk hierbij aan een pilot protector of deur die open staat tijdens het rijden en een collega raakt. De risico’s die horen bij de introductie van dit nieuwe gevaar zullen gereduceerd moeten worden, dit kan met een deur contact (technische oplossing) of een instructie (organisatorische maatregel, maar wel controleren en handhaven!).

De op- en afstap van een reachtruck zit aan de achterkant. Wanneer een reachtruck voorover of zijwaarts kantelt lijkt de achter ingang een veilige vluchtweg waar de chauffeur niet geplet kan worden. Dus geen gordelplicht. Met deze aanname gaan we wel op de stoel van de fabrikant zitten. Deze heeft een verplichte risico inventarisatie uitgevoerd en risico reducerende maatregelen moeten treffen. Het zal dan ook de fabrikant zijn die wel of geen gordelplicht afdwingt in zijn handleiding. Waarschijnlijk zijn er weinig fabrikanten die het dragen van de gordel verplicht stellen in de handleiding maar het kan toch verstandig zijn. Stel je deze situatie voor (en hij komt zeker voor, ik heb hem 2x mee gemaakt):

Een reachtruck kantelt voorover. De bestuurder heeft geen gordel om en valt uit de cabine tussen de mastprofielen door op de grond. Door de schok breekt de vergrendeling van de accu af en ook die valt op de grond, de bestuurder achterna. Een gordel had de val van de bestuurder voorkomen.