In dit kennisbankartikel lees je meer over:
- De Arbeidsomstandighedenwet
- Wat is een lastdiagram
- De invloed van voorzetstukken op het lastdiagram
- De invloed van de mast op het lastdiagram
- De invloed van de banden op het lastdiagram
- Conclusie
Allereerst: De arbeidsomstandighedenwet
Voor een goede onderbouwing beginnen we, zoals bij vele van onze kennisartikelen, bij de arbeidsomstandighedenwet. Deze wet is afgeleid van de Europese kaderrichtlijn veiligheid en gezondheid op het werk 89/391/EEG. De arbeidsomstandighedenwet is er in het kort voor om de veiligheid en gezondheid van werknemers tijdens de arbeid te borgen.
Richtlijn 89/391/EEG kent momenteel 20 bijzondere richtlijnen, waaronder richtlijn 2009/104/EG. Deze vermeldt in artikel 3.2.2: Op machines voor het hijsen/heffen van lasten moet de nominale last op een duidelijk zichtbare wijze worden aangegeven en, in voorkomend geval, moet op een plaat de nominale last voor elke configuratie van de machine worden vermeld.
Ook dit artikel is opgenomen in de Nederlandse wetgeving, in het arbeidsomstandigheden besluit artikel 7.18 o.a. lid 1: Een hijs- of hefwerktuig is op of nabij de bedieningsplaats voorzien van een goed leesbare aanduiding, die voor elke gebruikelijke configuratie van dat werktuig de toegelaten bedrijfslast vermeldt.
De Nederlandse wetgeving zegt dus iets meer over de plek waar de bedrijfslast moet worden aangegeven, op of nabij de bedieningsplaats, wel zo handig. Let ook op de tekst ‘voor elke gebruikelijke configuratie’. Hier kunnen we bijvoorbeeld denken aan een voorzetstuk of heel lange vorken. Een heftruck met 2 verschillende voorzetstukken, die onderling gewisseld worden, heeft dus (minimaal) 2 verschillende lastdiagrammen! Hetzelfde geldt voor een verreiker, reachstacker, zijlader, enzovoorts. Kortom alle mobiel intern transport materieel.
Wat is een lastdiagram
In de praktijk merken we dat veel mensen niet precies weten hoe een lastdiagram moet worden afgelezen. Gelukkig is het wel een vast onderdeel van een goede heftruckopleiding. Of die opleiding verplicht is, is weer een andere interessante vraag die we beantwoorden in het artikel: Is het heftruckcertificaat verplicht?
Op het lastdiagram vind je de hefcapaciteit van de heftruck. Die hefcapaciteit – in kilo op een bepaald lastzwaartepunt – wordt enkel en alleen bepaald door de fabrikant. Het lastdiagram toont de hefcapaciteit in relatie tot de hefhoogte en de configuratie van de heftruck. Het geeft daarmee antwoord op de vraag wat het maximaal te heffen gewicht is op verschillende hefhoogtes, maar ook op verschillende lastzwaartepunten, met eventueel verschillende voorzetstukken die bij de heftruck geleverd zijn.
Lastzwaartepunt: De afstand van de binnenkant van de hiel van de vorken tot het zwaartepunt van de last.
De keuze van het vermelde lastzwaartepunt staat de fabrikant niet vrij. Dit is vastgelegd in ISO 3691-1. Daarom is de nominale capaciteit van een heftruck 3.000 kilo op 500 mm, maar 16.000 kilo ook op 600, 900 of 1200 mm. Het gedicteerde zwaartepunt is afhankelijk van de nominale capaciteit van de heftruck. Veranderingen in voorzetstuk, masten en banden leiden tot een andere restcapaciteit. Fabrikanten dienen voor elke beschikbare configuratie die zij op de markt brengen de bijbehorende restcapaciteit beschikbaar te hebben. Dit is een eis uit de Europese machinerichtlijn 2006/42/EG.
De configuratie bepaalt de uiteindelijke capaciteit van de heftruck. En de verschillen tussen configuraties kunnen groot zijn. Hieronder laten we zien wat we met voorbeelden zien wat de invloed is van een voorzetstuk, de hefmast en de banden.
Invloed van voorzetstukken op het lastdiagram
Als voorbeeld nemen we een elektrische heftruck met een capaciteit van 3000 kilo, volrubberbanden en een 2-delige mast van 4 meter. Zoals je ziet verandert een voorzetstuk de restcapaciteit omdat het zelf gewicht heeft en omdat het zwaartepunt van de last naar voren wordt verplaatst door de voorbouwmaat / dikte van het voorzetstuk.
Lastdiagram zonder voorzetstuk
In dit eerste voorbeeld tonen we de lastdiagram van een heftruck – met een nominale hefcapaciteit van 3.000 kg – zonder voorzetstuk, alleen vorken.
Lastdiagram met sideshift
In dit tweede voorbeeld tonen we de lastdiagram van dezelfde heftruck, maar nu voorzien van een sideshift. Duidelijk is te zien dat de toevoeging van dit voorzetstuk direct van invloed is op de hefcapaciteit, die direct naar beneden gaat.
Lastdiagram met dubbele vorkversteller
In het derde en laatste voorbeeld tonen we nogmaals het lastdiagram van dezelfde heftruck, voorzien van een dubbele vorkversteller. Het effect van dit relatief zware voorzetstuk op de hefcapaciteit is duidelijk nog groter.
Verschillende lastzwaartepunten
Stel dat een heftruck is uitgerust met vorken van 2,50 meter. In dat geval is vermelding van de capaciteit bij de lastzwaartepunten 500, 600 en 700 mm niet voldoende. Normaliter is het eerste lastzwaartepunt op de lasten tabel de helft van de vorklengte, uitgaande van een evenredige gewichtsverdeling. Bij vorken van 2,50 meter en pakket dieptes van 2,00 tot en met 3,00 meter is opgave van de lastzwaartepunten 1000, 1200, 1400, 1600 mm veel waardevoller dan 500, 600 en 700 mm. Waarom? Kijk hiernaast maar naar de capaciteitsafname van een 3 tons heftruck met sideshift bij grote lastzwaartepunten. En daarbij komt ook nog dat lange vorken de rest capaciteit van de heftruck door hun eigen gewicht en zwaartepunt nadelig beïnvloeden.
Invloed van de mast op het lastdiagram
Lastdiagram met duplex 4 meter mast
In dit voorbeeld tonen we het lastdiagram van wederom dezelfde heftruck, met een nominale hefcapaciteit van 3.000 kg, voorzien van een 2-delige 4 meter mast.
Lastdiagram met duplex 6 meter mast
Dit voorbeeld toont het lastdiagram van wederom dezelfde heftruck, voorzien van een 2-delige 4 meter mast.
Maar waarom is de hefmast van invloed op de restcapaciteit? Een hoge mast heeft een nadelig effect op zowel de voorwaartse stabiliteit, als de zijwaartse. Om dit inzichtelijk te maken voor de voorwaartse stabiliteit zie je hieronder in Mastvoorbeeld 1 een schematische voorstelling van een 4 meter mast (groen) en een 6 meter mast (rood). Het zwarte rondje is een voorwiel van de heftruck (we kijken dus naar de heftruck vanaf de zijkant). De neighoek is 6o voorover. Wat duidelijk te zien is: Wanneer de mast volledig naar voren geneigd wordt, verplaats het zwaartepunt van de last voor elke meter hefhoogte met +/- 10 cm naar voren. De verplaatsing van dit lastzwaartepunt is nadelig voor de restcapaciteit. Dit is de reden dat bij hogere masten de voorwaartse neighoek vaak kleiner is dan bij lagere masten.
De invloed van de hefhoogte op de zijwaartse stabiliteit blijkt uit bovenstaande mastvoorbeelden 2 en 3. Hier kijken we naar de voorkant van de heftruck. Groen weer de 4 meter mast, rood 6 meter. Wanneer de heftruck waterpas staat loopt de blauwe lijn mooi tussen de 2 voorwielen. Dit wordt anders op een oneffen terrein. Hoe hoger de mast des te sneller de zwaartepunt lijn (blauw en zwart) buiten de heftruck wielen vallen en het geheel dus instabiel wordt. Hier wordt het nut van brede of dubbele wielen duidelijk.
Invloed van de banden
Als laatste laten we zien dat ook het soort band van invloed is op de restcapaciteit. Doorgaans is de draagkracht van klein naar groot: Lucht, volrubber, bredere maat volrubber en cushion. De laatste 3 tonen we hieronder als voorbeeld, wederom met de elektrische heftruck met een capaciteit van 3000 kilo.
Lastdiagram volrubber banden
In dit voorbeeld heeft de heftruck een 2-delige 6 meter mast, vorken en volrubber banden.
Lastdiagram met brede volrubber banden
Anders dan in voorgaand voorbeeld is de heftruck bij dit lastdiagram voorzien van brede volrubber banden. Direct wordt duidelijk wat het positieve effect is op de restcapaciteit.
Lastdiagram met cushion banden
Dezelfde heftruck is nu voorzien van Cushion banden: een grote stalen kern met een dunne laag kunststof/rubber. De hoge stabiliteit van deze banden zorgt voor een nóg iets hogere restcapaciteit.
Conclusie
- Ieder hijs- of hefwerktuig moet volgens de wet zijn voorzien van een goed leesbare aanduiding, die voor elke gebruikelijke configuratie van dat werktuig de toegelaten bedrijfslast vermeldt.
- De restcapaciteit van een heftruck moet bekend zijn in elke configuratie mogelijkheid. Dit zijn het voorzetstuk, de mast en de banden. Bij elektrische heftrucks is het gewicht van de batterij van groot belang voor de restcapaciteit. De restcapaciteit van een heftruck verandert niet door dingen als: Opbouw van een cabine, het gewicht van de chauffeur, een volle of lege dieseltank, extra toegevoegd lood onder de motorkap enz. enz.
- Enkel de fabrikant bepaalt de restcapaciteit van de heftruck. Zij doet dit voor elke configuratie waarin de heftruck door haar wordt aangeboden. Enkel wanneer de capaciteit van de heftruck bekend is voor de configuratie type, banden en mast kan er een restcapaciteitsberekening worden uitgevoerd met een ander voorzetstuk.
- De chauffeur van de heftruck dient het lastdiagram op de juiste manier te kunnen lezen en dus ook toepassen (hier wordt tijdens een heftruck opleiding ruimschoots aandacht aan besteed).
- Van de last dient bekend te zijn wat het gewicht en het zwaartepunt is. Pas dan kan worden bepaald of de last door de heftruck kan worden behandeld.